Język albański – tajemniczy i melodyjny język Bałkanów

Gdzie mówi się po albańsku?

Choć język albański kojarzony jest głównie z Albanią, posługuje się nim znacznie więcej osób. Łącznie na Bałkanach mówi nim około 6 milionów ludzi – 3 miliony w samej Albanii, gdzie ma status języka urzędowego. Poza granicami kraju, dużą społeczność albańskojęzyczną znajdziemy w Kosowie, Macedonii Północnej (gdzie również ma status języka urzędowego), Czarnogórze, a także w regionach historycznie związanych z Wielką Albanią.

Emigranci albańscy rozprzestrzenili język również poza Europą – we Włoszech, Grecji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA i Australii, gdzie żyje około 3 miliony osób mówiących po albańsku.

Pochodzenie i historia języka albańskiego

Język albański należy do rodziny języków indoeuropejskich, czyli tej samej grupy, co większość języków europejskich i wiele azjatyckich. Jego początki datuje się na około VII wiek naszej ery. Najstarszy pisemny zapis w języku albańskim pochodzi z 1462 roku i jest to formuła chrztu przechowywana we Florencji.

Dopiero w XX wieku język ten zyskał oficjalną formę pisemną opartą na alfabecie łacińskim. Wcześniej funkcjonował jedynie w formie ustnej. Część językoznawców sugeruje, że może mieć związki z wymarłym językiem iliryjskim, choć nie istnieją jednoznaczne dowody.

Zróżnicowanie dialektów – Gegijski i Toskijski

Bałkany to region bogaty językowo – a sam język albański występuje w dwóch głównych odmianach:

• Dialekt gegijski – używany w północnej Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej.
• Dialekt toskijski – występuje na południu Albanii oraz w diasporze, m.in. we Włoszech i Grecji. To właśnie ten wariant został przyjęty jako standardowy język literacki.

Dialekty różnią się znacznie pod względem fonetyki, słownictwa i gramatyki – często przypominają dwa oddzielne języki. Symboliczną granicą między nimi jest rzeka Shkumbin.

Język albański na wakacjach – co warto wiedzieć?

W popularnych kurortach turystycznych bez trudu porozumiesz się po angielsku – obsługa hoteli, restauracji czy sklepów zazwyczaj mówi w tym języku. Menu są często dwujęzyczne: albańsko-angielskie, a coraz częściej pojawiają się też wersje rosyjskie i polskie.

Trudności mogą się pojawić w kontaktach z osobami starszymi, które zazwyczaj nie znają angielskiego. Można jednak próbować po włosku lub grecku – to języki często znane starszemu pokoleniu.

Dlaczego albański brzmi tak wyjątkowo?

Język albański wyróżnia się spośród innych języków Bałkanów – nie przypomina ani języków słowiańskich, ani romańskich. Najbliżej mu brzmieniowo do rumuńskiego, z którym dzieli część wspólnego słownictwa.

Dla osób nieznających albańskiego może on brzmieć jak szybki, płynny potok dźwięków, z charakterystycznym „szeleszczeniem” i wyraźnym „R”, wymawianym na sposób angielski – zwłaszcza w jego amerykańskiej wersji. Mimo że jego fonetyka może na początku wydawać się trudna, gramatyka jest stosunkowo przystępna – język ma tylko pięć przypadków.

Alfabet i wymowa – co warto wiedzieć?

Alfabet albański składa się z 36 znaków – 25 liter podstawowych oraz 9 dwuznaków (digrafów) i dwóch znaków diakrytycznych. Opanowanie ich brzmienia to pierwszy krok do rozumienia i poprawnej wymowy.

• ç – jak polskie cz
• dh – jak angielskie th w słowie this
• th – jak angielskie th w słowie think
• gj – brzmi jak „dj” lub miękkie dź
• ll – zbliżone do polskiego ł
• nj – jak ń
• sh – jak sz
• x – jak dz
• xh – jak dż
• zh – jak ż
• ë – jak niemieckie ö w möchte, a na końcu słowa często zanika
• q – podobne do miękkiego ć
• rr – mocne, wibrujące r
• y – przypomina niemieckie ü z Grün

Zrozumienie tych niuansów znacznie ułatwia oswajanie się z językiem i wymową.

Podstawowe zwroty w języku albańskim

Dobrze jest poznać kilka codziennych wyrażeń, które mogą przydać się w podróży. Oto najważniejsze z nich:

• Dzień dobry – Mirëmëngjes
• Cześć – Përshëndetje
• Dobry wieczór – Mirëmbrëma
• Przepraszam – Më falni
• Do widzenia – Mirupafshim
• Proszę – Ju lutem
• Dziękuję – Faleminderit
• Tak – Po
• Nie – Jo
• Pomocy! – Ndihmë!
• Jak się masz? – Si jeni?
• Jak się nazywasz? – Si e keni emrin?
• Mam na imię… – Emri im është…
• Nie mówię po albańsku – Unë nuk flas shqip
• Toaleta dla pań – gra
• Toaleta dla panów – burra
• Nie rozumiem – Nuk kuptoj
• Czy mówisz po angielsku? – A flisni anglisht?

Czy warto uczyć się języka albańskiego?

Język albański może być wyzwaniem, ale jego nauka to świetny sposób na pogłębienie znajomości kultury regionu i ułatwienie sobie podróży. Znajomość podstawowych słów i zwrotów znacząco zwiększa komfort kontaktu z lokalną społecznością, zwłaszcza poza głównymi ośrodkami turystycznymi.